مقدمه
در سال‌های اخیر، با رشد آگاهی عمومی و افزایش مطالبه‌گری بیماران، مفاهیمی همچون قصور پزشکی، تقصیر پزشک و تخلف پزشکی بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته‌اند. اما همچنان بسیاری از افراد در تشخیص تفاوت این اصطلاحات دچار ابهام هستند و نمی‌دانند در صورت بروز خطای پزشکی چگونه باید اقدام قانونی کنند.
در این مقاله، تلاش کرده‌ایم با زبانی ساده اما دقیق، این مفاهیم را از منظر حقوق پزشکی و ساختار قانونی ایران بررسی کنیم و راهکارهای قانونی در مواجهه با خطای پزشکی را شرح دهیم.
قصور پزشکی چیست؟
قصور پزشکی به معنای کوتاهی، بی‌دقتی یا بی‌توجهی پزشک یا کادر درمانی در انجام وظایف حرفه‌ای خود است. اگر این سهل‌انگاری باعث آسیب جسمی یا روانی به بیمار شود، می‌توان آن را قصور تلقی کرد.
نمونه‌هایی از قصور پزشکی:
• عدم تشخیص صحیح بیماری
• تأخیر در آغاز درمان
• تجویز داروی نامناسب یا خطرناک
• بی‌توجهی به سابقه بیماری یا آلرژی دارویی بیمار
قصور معمولاً بر اساس استانداردهای علمی و تخصصی حوزه پزشکی بررسی می‌شود.
تقصیر پزشکی چیست؟
تقصیر پزشکی مفهومی گسترده‌تر از قصور است. این اصطلاح شامل هرگونه رفتار نادرست، اعم از سهوی یا عمدی، از سوی پزشک در جریان درمان بیمار است. تقصیر می‌تواند ناشی از بی‌مبالاتی، ناآگاهی یا حتی تعمد در تصمیم‌گیری نادرست باشد.
از نگاه حقوقی، تقصیر می‌تواند مسئولیت مدنی (مانند پرداخت خسارت) یا کیفری (مانند مجازات قانونی) برای پزشک به دنبال داشته باشد.
تفاوت کلیدی بین قصور و تقصیر:
• قصور عمدتاً از بی‌احتیاطی نشأت می‌گیرد و با شاخص‌های علمی سنجیده می‌شود.
• تقصیر ممکن است شامل قصور باشد، اما ابعاد وسیع‌تری دارد و می‌تواند بار کیفری نیز داشته باشد.
تخلف پزشکی چیست؟
تخلف پزشکی به اقداماتی گفته می‌شود که مغایر با مقررات و آیین‌نامه‌های حرفه‌ای حوزه سلامت هستند، حتی اگر به آسیب مستقیم به بیمار منجر نشوند. این اقدامات معمولاً توسط هیأت‌های رسیدگی به تخلفات انتظامی سازمان نظام پزشکی بررسی می‌شوند.
نمونه‌هایی از تخلفات پزشکی:
• تبلیغات غیرمجاز پزشکی
• مداخله در درمان خارج از حوزه تخصصی
• نقض حقوق بیمار
• عدم تنظیم یا نگهداری پرونده بالینی دقیق
ابعاد قانونی قصور و تخلفات پزشکی
در ساختار حقوقی جمهوری اسلامی ایران، خطاهای پزشکی می‌توانند از سه مسیر مختلف پیگیری شوند:
- حقوقی (مدنی): مطالبه خسارت یا دیه توسط بیمار یا خانواده وی
- کیفری: در مواردی که آسیب جدی یا مرگ بیمار ناشی از خطا باشد
- انتظامی: بررسی رفتار پزشک در هیأت‌های بدوی و تجدیدنظر نظام پزشکی
مسیر پیگیری شکایت از پزشک در صورت قصور یا تقصیر
در صورت بروز آسیب یا خطای درمانی، بیمار یا خانواده‌اش می‌توانند از راه‌های زیر اقدام کنند:
- طرح شکایت کیفری در دادسرای ویژه جرائم پزشکی
- ارجاع پرونده به هیأت‌های رسیدگی در سازمان نظام پزشکی
- اقامه دعوی حقوقی برای مطالبه خسارت در دادگاه‌های حقوقی
این مسیرها می‌توانند به‌صورت مستقل یا همزمان پیگیری شوند، بسته به نوع تخلف و میزان آسیب وارده.
جمع‌بندی
شناخت دقیق مفاهیم قصور، تقصیر و تخلف پزشکی برای همه افراد – اعم از بیماران، خانواده‌ها و حتی پزشکان – ضروری است. درک این مفاهیم نه‌تنها به حفظ حقوق بیماران کمک می‌کند، بلکه در ارتقاء کیفیت خدمات پزشکی و حفظ سلامت عمومی جامعه نیز نقش بسزایی دارد. بهره‌گیری صحیح از مسیرهای قانونی و آگاهی از حقوق خود، می‌تواند مانع از تکرار خطاهای مشابه در نظام درمانی کشور شود.
